Toekomstgericht investeren in de melkveehouderij

Koe in de wei hopeloos ineffeciënt?
Toekomstgericht investeren in de melkveehouderij

Op 8 juni vond in Bunschoten een vab-studiebijeenkomst plaats over innovatief en duurzaam investeren in de melkveehouderij. Hoe ga je als adviseur om met de toekomst en met alle onzekerheden van investeren? Wat raad je de ondernemer aan en welke aspecten komen aan de orde? Zo’n 70 adviseurs kwamen naar de Eemlandhoeve om te horen van experts en met elkaar te praten over de mogelijkheden.

· Hieronder het verslag van het plenaire gedeelte. Klik hier voor de pdf.
· Voor de deelverslagen van de workshops, klik hier.
· Voor vragen die je kunt gebruiken bij het ‘kietelen’ van melkveehouders, klik hier.

Systeeminnovatie
Bram Bos van het project ‘Kracht van Koeien’ van Wageningen UR Livestock Research trapte af: “Het Ministerie van LNV is duidelijk; de veehouderij moet duurzaam worden. Ook de melkveehouderij. Maar wat duurzaam precies is, kun je niet bij voorbaat vaststellen. Iedereen heeft z’n eigen visie en accenten.”

Bos vertelde dat innovatie en verduurzaming vaak plaatsvindt via een soort lineaire evolutie. Een ontwerp (bijvoorbeeld de auto) wordt steeds een beetje veranderd, maar lijkt in grote lijnen nog steeds op zijn voorgangers. Bos pleitte voor radicale systeeminnovatie, voor ‘inbreken in het gangbare’. Daarbij begin je met de behoeften van dier, boer, burger en milieu en gaat het veel minder om de technieken, maar vooral ook om de cultuur, om hoe je omgaat met de verschillende, schijnbaar tegenstrijdige behoeften.

Systeeminnovatie gaat nadrukkelijk niet alleen om een nieuwe stal. Ook de niet-technische aspecten veranderen mee. Denk bijvoorbeeld aan de relaties met omwonenden en afzetpartijen. Het project ‘Kracht van Koeien’ heeft meerdere innovatie-scenario’s ontwikkeld. Dit zijn geen blauwdrukken, maar voer voor discussie en voorbeelden. De ondernemer is nadrukkelijk aan zet om zijn eigen invulling eraan te geven.

Radicaal veranderen levert meer op
Niet alleen druk van de overheid of de maatschappij noopt de melkveehouderij tot verduurzaming. Veel maatschappelijke en milieuproblemen drukken in toenemende mate op de bedrijfseconomische prestatie van melkveebedrijven. Denk bijvoorbeeld aan de kosten van afval, grondstoffen en olie. Duurzaamheid gaat zeker niet alleen over dierwelzijn of milieu; het betekent ook maatschappelijke duurzaamheid, economische duurzaamheid en de blijvende gezondheid van mens en dier.

Bos: “We redden het niet met optimalisatie en technologische aanpassingen van de huidige systemen. Het effect daarvan is beperkt, je bereikt bijvoorbeeld maximaal 5-10% emissiebeperking. Bovendien ontstaan bij allerlei maatregelen nieuwe, ongewenste, neveneffecten. Dichte vloeren tegen emissies zijn bijvoorbeeld slecht voor het dierenwelzijn. Stallen afsluiten en een luchtwasser installeren reduceert de broeikasgassen, maar maatschappelijk is er grote weerstand tegen koeien in afgesloten stallen.”

“Als je een reeks maatregelen tegelijkertijd neemt krijg je niet alleen te maken met kosten, maar ook met opbrengsten. Je moet in feite op vier punten tegelijk verbeteringen aanbrengen: de koe, nutriënten, samenwerking en bodem.”

“Als je het dierenwelzijn vergroot krijg je een hogere productie en een langere levensduur. Een van de belangrijkste maatregelen is het vergroten van het aantal rustplekken, waardoor stress bij ranglage koeien aanzienlijk vermindert. Er is een Programma van Eisen voor de koe ontwikkeld, waarin je kunt zien waaraan de omgeving van de koe moet voldoen voor een goed dierenwelzijn. Als je de eerste 10 eisen kunt invullen, ben je een heel eind.”

Ten aanzien van nutriënten is het volgens Bos belangrijk om mineralen als halfproducten te beschouwen en niet als afval. Het scheiden van mest en urine, producten met zeer verschillende mineralensamestellingen, kan kunstmest overbodig maken. Dat komt goed uit, want de kunstmestprijs blijft waarschijnlijk stijgen.

Het delen van kapitaal, arbeid en grond is een ander belangrijk onderwerp. Een dure melkstal kan bijvoorbeeld door meerdere veehouders gezamelijk gebruikt worden. En grond heeft naast de functie ‘grasproductie’ vaak ook een landschappelijke waarde. Die kan ook te gelde worden gemaakt, bijvoorbeeld via subsidies.

Tenslotte moet je de bodem beheren als een productief ecosysteem. Benut organische stof, optimaliseer het stikstofbeheer, gebruik precisiebemesting en niet-kerende grondbewerking en voorkom verdichting.

Wat kost dat?
Natuurlijk ontstaan allerlei nieuwe en hogere kosten, aldus Bos. Vloeren en automatisering kosten veel geld. Het maken van meer ligplekken kost ruimte, evenals (het uitbreiden van) een buitenverblijf en het scheiden van mestfracties.
Daartegenover staan nieuwe opbrengsten en besparingen zoals een hogere graslandproductie, langere levensduur van de koe, energiebesparing en besparingen op kunstmest en krachtvoer.

Volgens Bos middelt het saldo zich uit, al kan hij dat niet “tot achter de komma voorrekenen. Voor elk bedrijf is de situatie weer anders, maar het kan concurreren met gangbaar.” Naast de financiën zijn er ook strategische redenen om een systeeminnovatie toe te passen. Met een veranderd bedrijfssysteem wordt het bijvoorbeeld makkelijker om aan de ammoniakregels van Natura 2000 te voldoen.

Rol van adviseurs
“Adviseurs geven verwachtingen vorm”, aldus Bos. “Zij adviseren over wat wel en wat niet kan, identificeren kansen en risico’s, spiegelen en geven de ondernemer moed en vertrouwen. Belangrijk is: hoe stel je je op?. Volg je de ondernemer of ben je coachend? Als je voor de lange termijn investeert, moet je inbreken in het gangbare. Als je nu alleen hier en daar ietsje beter of ietsje groter gaat, kom je over tien jaar tot de conclusie dat je het beter anders had kunnen doen.”

Discussie
Vervolgens ging de zaal in discussie met Bos en Gert-Jan Monteny, van Monteny Milieu Advies. Die laatste is de adviseur van melkveehouder Anton Stokman uit Koudum. Stokman kwam in een filmpje aan het woord over zijn Vrije Keuze Stal, waarin de koeien alle vrijheid hebben. Het hele filmpje zie je onderaan deze pagina.

Dagvoorzitter Rochus Kingmans (hoofdredacteur van Boerderij) vroeg Monteny waarom Stokman zulke radicale investeringen had gedaan als de uitkomst relatief ongewis was. Monteny: “Stokman was één van de eersten, hij wilde zijn bedrijf klaarmaken voor de volgende generatie. Hij is een echte ondernemer die dit puur op passie doet, maar ook de wegen kent om zijn droom financieel te onderbouwen. Hij neemt het risico dat dit de eerste vijf jaar verlies kan geven, maar is er van overtuigd dat het daarna geld gaat opleveren.”

Op Kingmans’ vraag of meer ondernemers deze weg moeten inslaan zei Monteny: “Er zijn ondernemers nodig met lef en visie. Dit soort innovatie kan alleen vraaggestuurd; de veehouder moet de veranderingen dragen. Een integrale en langetermijnvisie bij de adviseur is daarnaast van groot belang. Een adviseur overziet het bedrijf meer met een helicopterview dan de ondernemer zelf.”

De zaal was nog niet overtuigd van de noodzaak tot radicale innovatie, tot ‘het inbreken in het gangbare’. Bram Bos: “Je redt het echt niet met een paar aanpassingen aan je ligboxenstal! Innovatie zit vaak ook in het leggen van andere relaties. Stokman denkt op een andere manier over zijn contacten met zijn afzetkanaal, gemeente en provincie.”

Wel stelden veel aanwezige adviseurs vast dat een aantal deelinnovaties uit het verhaal van Bos al lang spelen. Maar: “We stellen vast dat veel ondernemers niet zijn als Anton Stokman. Wat is dan je rol?” Gert-Jan Monteny wees erop dat veel ondernemers voor zichzelf al berekeningen hebben gemaakt over de gevolgen van bijvoorbeeld dierwelzijnsmaatregelen. Bij Stokman betaalt het verbeterde dierwelzijn zich terug. Voor andere maatregelen, zoals een biogasinstallatie, is weer wel subsidie nodig.

Uit de zaal kwam de vaststelling dat een koe op stal harstikke duurzaam is. Bram Bos: “Het Programma van Eisen voor de koe zegt niet of de koe op stal of in de wei moet staan. Wel moet het dier voldoende ruimte hebben (idealiter meer dan 360 m2 per koe!), een goede bodem en voldoende rustplaatsen. Maar politiek/maatschappelijk is het wel nodig om de koe in de wei te zetten.”

Gert Jan Monteny vertelde dat er momenteel erg veel interesse is voor emissie-arme vloeren en vrijloopstallen. “Dat komt zeker niet alleen door het Besluit Huisvesting. Ook veehouders die beweiden ontdekken nu dat het beter kan. Ze doen het niet alleen omdat het moet.” Bram Bos: “Er zit veel innovatieve wil bij melkveehouders, en niet alleen bij de Stokmannen van deze wereld.”

Rochus Kingmans vroeg de zaal hoe ze zich opstellen in hun adviesrol. Dat leidde tot een oproep om de ondernemer wat meer te kietelen, ze de juiste vragen te stellen. “Een beetje progressief denken brengt je verder” zo stelde een adviseur.

Workshops
Na het plenaire gedeelte volgden 4 workshops, elk met een eigen accent. De onderwerpen waren: Bodem en mineralenmanagement, Dierwelzijn en milieu, Arbeid en Samenwerking en de Integrale Aanpak.

Meer over deze workshops lees je hier.

Kietel de ondernemer
Omdat strategisch bedrijfsadviseurs geen technisch specialisten zijn, is het moeilijk om het hele scala aan mogelijke innovaties en aanpassingen te overzien. Vaak kan het al helpen als je de veehouder de juiste vragen kunt stellen: “Heb je daar en daar wel aan gedacht?”

Daarom een lijst met vragen voor de ondernemer, uitgesplitst naar de vier aspecten die in het project ‘Kracht van Koeien’ als essentieel zijn vastgesteld:
1. Vervul de behoeften van de koe
2. Behandel mineralen als halfproducten
3. Deel arbeid, kapitaal en grondstoffen
4. Behandel de bodem als productief ecosysteem

Naast deze vragen vind je hier links naar achtergrondinformatie over de verschillende onderwerpen. Klik hier voor de ‘kietelvragenlijst’.

Links

Kijk onder het tabblad documenten voor meer informatie over deze bijeenkomst en een pdf van dit verslag. Onder het tabblad foto's zie je meer beelden van de bijeenkomst.

De presentatie van Bram Bos is hieronder te downloaden.

Filmpje over de vrije-keuze stal van de familie Stokman in Koudum:

Downloads

• Uitnodiging en programma 080610 (PDF-bestand)
• 20100608 Presentatie KvK VAB v1 (PPS-bestand)